فشار عصبی چگونه بر کارکرد سیستم ایمنی اثر می‌گذارد؟
تاریخ انتشار: ۳۱ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۰۳۷۳۰۳
خبرگزاری آریا-از دید طبیبان چین و هند و ایران و یونان باستان و همچنین حکیمان قرون میانه، همچون ابن سینا و ابن میمون، بیماری جسم جزئی جداناشدنی از ناخوشی روح به حساب می‌آمده است.
به گزارش خبرگزاری آریا به نقل از بی بی سی ،این تاکید بر ارتباط تنگاتنگ تندرستی و سلامت روان را می‌توان بخوبی در «رساله در تدبیر صحت» ابن میمون دید، که این طبیب و حکیم قرن 12 میلادی برای سلطان ناخوش مصر، افضل بن صلاح‌الدین (پسر صلاح‌الدین، سردار نامی) نوشت که از افسردگی رنج می‌برد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در دوران مدرن نیز، اگرچه تحقیقات پزشکی به کشف عوامل بیماری‌زا، از جمله میکروب‌ها و ویروس‌ها، مواد شیمیایی سمی، پرتوهای سرطان‌زا، چربی‌های ناسالم، اختلالات متابولیک و جهش‌های ژنتیکی معطوف بوده اما اثر ناخوشی‌‌ها و فشارهای روانی بر روند بیماری‌های جسمانی و درمان آنها از چشم پزشکان دور نمانده است.
در این راستا تحقیقات بسیاری افسردگی، اضطراب و استرس شدید و یا طولانی را با بروز، شدت و یا عود بیماری‌های قلبی، رماتیسمی و مفصلی، پوستی، حساسیتی، متابولیک (مانند افزایش چربی و قند) و همینطور سرطان مرتبط دانسته‌اند.
رابطهٔ دستگاه عصبی با دستگاه ایمنی
در واقع ارتباط استرس و فشارهای روحی با وخامت و عود بسیاری از بیماری‌هایی که در آن دستگاه ایمنی نقش بازی می‌کند مدتهاست که شناخته شده؛ از بیماری‌های ایمنی مانند ام-اس و التهابات مفصلی و روده‌ای گرفته تا اگزما، آکنه، آسم و بیماری‌های عفونی.
با وجود آگاهی دیرینه از چنین ارتباطی، تنها در دهه‌های اخیر پژوهشگران موفق شده‌اند تاحدی از شیوه اثرگذاری سیستم اعصاب بر واکنش‌های ایمنی در پاره‌ای از این بیماری‌ها پرده بردارند.
بطور کلی مغز و سیستم اعصاب از دو طریق اصلی فعالیت بافت‌های گوناگون را کنترل کرده و یا تحت تاثیر قرار می‌دهد:
1) توسط اعصابی که از مغز و ساقهٔ مغز و نخاع به تمام بافت‌های بدن، از جمله محل تجمع سلول‌های ایمنی، مانند غدد لنفاوی و طحال، روده و مغز استخوان نفوذ می‌کنند و با ناقل‌های شیمیایی، مثل نور‌اپی‌نفرین و سرتونین، عملکرد سلول‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
2) از طریق پیام‌رسان‌های شیمیایی و هورمونی که مستقیم یا غیرمستقیم، تحت تاثیر اعصاب از غدد ترشح می‌شوند، مانند ترکیبات شبه‌مرفینی مثل اندورفین‌ها، و هورمون‌های کورتونی مثل کوتیزول.
در این میان بخصوص همکاری فرآیند‌های عصبی و ایمنی در پاسخ به استرس مثال خوبی از ارتباط و بستگی نزدیک این دو سیستم فیزیولوژیک است.
فیزیولوژی جنگ‌وگریز
در طول تاریخ تکامل، سیستم‌های فیزیولوژیک نیاز مبرم به انطباق با وضعیت‌های بحرانی داشته‌اند که در آن جانور یا باید درگیر جنگ شود یا بگریزد.
در هر دو حال بدن احتیاج به تغییر سریع و شدید توانایی خود دارد، از خون‌رسانی به عضلات گرفته تا کاهش خطر خون‌ریزی در اثر جراحت‌های احتمالی.
در این میان سیستم ایمنی نیز نقش‌های متعددی بازی می‌کند از جمله آمادگی برای مقابله با عفونت ناشی از جراحت و ترمیم آسیب بافتی.
یکی از ارکان اصلی پاسخ سریع به بحران، که در آن سیستم عصبی پاسخ دستگاه‌های حیاتی دیگر از جمله سیستم ایمنی را هماهنگ می‌کند، محور پاسخ به استرس یا هیپوتالاموس-هیپوفیز-غدهٔ فوق کلیه است.
وقتی فردی دچار وضعیت اضطراری خطر و استرس میشود، بادامک مغز (آمیگدال)، یکی از مراکز مهم پاسخ عاطفی مثل ترس یا خشم، به قسمت دیگر مغز بنام هیپوتالاموس که بعبارتی مرکز تنظیم خودکار بدن است، اخطار می‌فرستد.
هیپوتالاموس هم با فعال کردن اعصاب سمپاتیک هم با تحریک غدهٔ هیپوفیز و فوق‌کلیه باعث آزاد شدن ناقل‌های عصبی مانند آدرنالین و هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌شوند که پاسخ‌های گوناگون استرسی را بوجود می‌آورند.
آدرنالین، برای مثال، موجب تپش قلب، تسریع تنفس و افزایش خون و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها شده و با بالا بردن سطح انرژی و هوشیاری باعث سرعت‌عمل میشود.
در همان حال این پیام‌رسان‌های شیمیایی و هورمونی اثر مهمی بر بافت و سلول‌های دستگاه ایمنی می‌گذارند که برای آمادگی در مقابله با جراحت و عفونت ضروریست.
برای مثال آثار ضد‌التهابی یکی از هورمون‌های اصلی استرس، کورتیزول، که جزء هورمون‌های کورتونی (استروئیدی) است و از غدهٔ فوق‌کلیه ترشح میشود، مدتهاست که شناخته شده و در درمان‌های پزشکی استفاده میشود.
واکنش جنگ‌وگریز
فشار عصبی تجربه‌ای ناخوش‌آیند است که در آن استرس بیش از حد زیاد یا طولانی میشود.
اگرچه پاسخ‌های استرسی برای ادامهٔ بقا و مقابله با دشواری‌ها بوجود آمده‌اند، اما در شرایط غیر‌عادی و تحت فشارهای عصبی مفرط یا طولانی، می‌توانند منجر به بیماری شوند.
در اینجا با مثال‌هایی از پژوهش‌های اخیر، نقش تغییرات سیستم ایمنی را، تحت تاثیر فشار عصبی، در بیماری‌زایی، شامل ایجاد و عود التهاب مزمن و ضعف ایمنی در مقابل عفونت و سرطان، مرور می‌کنیم.
تاثیر عواطف، استرس و پاداش بر کارکرد سیستم ایمنی
همانطور که گفته شد محور پاسخ‌های استرسی (اعصاب سمپاتیک و غدهٔ فوق‌کلیه) با پیام‌رسان‌هایی همچون کورتیزول در بطن اختلالات ایمنی ناشی از فشار عصبی قرار دارد.
در مطالعه‌ای که اخیرا در مجله علمی «سلول» منتشر شد، پژوهشگران دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا برای اولین بار نشان دادند که چطور در موش‌های آزمایشگاهی، استرس طولانی می‌تواند با افزایش کورتیزول و تاثیر آن بر سلول‌های عصبی و ایمنی روده، موجب کاهش تحرک و همچنین افزایش پیام‌رسان‌های التهابی شده و بیماری‌های التهابی روده را تشدید کند
جالب اینکه کورتیزول که در حالت عادی آثار ضد‌التهابی دارد در استرس مزمن ممکن است خود غیرمستقیم به بسط و پایداری التهاب کمک کند.
در ضمن تحقیقات دیگر نشان داده‌اند که استرس مفرط می‌تواند از طریق اعصاب و ناقل‌های عصبی موجب افزایش نفوذپذیری پوست و مخاط روده شده و با اجازه دادن به میکروب‌ها و مواد محرک برای گذر از این غشاها به ایجاد التهاب کمک کند.
این خود می‌تواند التهاب خفیف اما مزمن روده را در افراد سالمی که دچار فشار عصبی طولانی بوده‌اند توضیح دهد.
این یافته‌ها همینطور با افزایش عود و شدت بیماری‌های التهابی مزمن و خودایمنی مانند التهاب و تورم مفاصل، لوپوس، ام-اس و اگزما که پس از استرس‌های شدید گزارش می‌شوند هماهنگ است.
موضوع مهم دیگری که بررسی شده، تاثیر درازمدت فشارهای عصبی طولانی است بر محور استرس و ترشح هورمون‌هایی مثل کورتیزول، بخصوص در جنین و کودکان در حال رشد.
در این راستا یک پژوهش جالب محققان دانشگاه ییل آمریکا نشان داد که بچه‌موش‌هایی که از مادر دچار استرس راده می‌شوند، تحت تاثیر هورمون‌های کورتونی بدن مادر و دچار نوعی کاهش کارکرد سلول‌های لنفوسیتی (از سلول‌های اصلی دستگاه ایمنی) هستند که برای مبارزه با میکروب و سلول‌های سرطانی لازم‌اند.
محور دیگر ارتباطی بین مغز و سیستم ایمنی که می‌تواند حائز اهمیت باشد، سیستم «پاداش» است.
سیستم «پاداش» پس از اقناع نیاز، با آزاد کردن دوپامین و ایجاد حس رضایت، جانور را از برطرف شدن نیازش آگاه می‌کند به عبارتی به آن پاداش می‌دهد.
برخی پژوهشگران از جمله در دانشگاه حیفای اسرائیل رابطه سیستم پاداش با دفاع ایمنی در مقابل میکروب‌ها و سرطان‌ها را بررسی کرده‌اند.
در مطالعه‌ای که این پژوهشگران در نشریهٔ «نیچر پزشکی» منتشر کردند، نشان دادند تحریک مصنوعی بخش‌های مرتبط با سیستم «پاداش» در مغز موش از طریق آزادسازی دوپامین منجر به افزایش فعالیت ضد‌میکروبی سلول‌های ایمنی شده و موش‌ها با تجربه این «لذت مصنوعی» توانستند بهتر با عفونت میکروبی مبارزه کنند.
در آزمایش دیگری این «لذت مصنوعی» در موش، از طریق اعصاب سمپاتیک به مغر‌استخوان مخابره و باعث تقویت فعالیت سلول‌های ایمنی علیه سلول‌های سرطانی شد.
بادامک مغز (آمیگدال) نیز نقش مهمی در فرایند‌های عاطفی مانند ترس، غم یا شادی دارد که هر یک می‌توانند بروز جسمانی پیدا کنند.
برای مثال بادامک مغز می‌تواند مستقیما از راه اعصابی که به طحال می‌روند بر تولید پادتن در سلول‌های ایمنی لنفوسیت‌بی تاثیر بگذارند. در این راستا پژوهشگران نشان داده‌اند که در حیوانات آزمایشگاهی تحریک اعصاب طحال می‌تواند به تولید پادتن پس از واکسیناسیون کمک کند.
در کنار این محورهای شناخته شده، اهمیت پیام‌رسان‌های دیگر از جمله اندورفین‌ها (ترکیبات شبه‌مرفینی)، سروتونین، پرولاکتین، اکسی‌توسین و نورو‌پپتید‌ها و مکالمهٔ تنگاتنگ سیستم‌های اعصاب و ایمنی، در سلامت و بیماری، هر چه بیشتر در حال روشن شدن هستند.
بهره‌گیری از تبادلات سیستم اعصاب و دستگاه ایمنی
سیستم ایمنی در بسیاری از بیماری‌های حاد و مزمن، از بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت و اختلالات چربی و چاقی گرفته تا انواع مشکلات التهابی و ایمنی و حساسیتی و همینطور در مقابله با عفونت و سرطان نقش اساسی بازی می‌کند.
با توجه به نقش سیستم ایمنی در سیر بسیاری از این بیماری‌ها، کارکرد آن می‌تواند بر سلامت یا ناخوشی اعصاب و روان تاثیر بگذارد و انتظار می‌رود شناخت روزافزون از ارتباط عصبی-ایمنی، در آینده‌ای نچندان دور، نگرش به شیوه پیشگیری و درمان را در بسیاری از بیماری‌ها بهبود بخشد.
در پاره‌ای از مطالعات در حیوانات آزمایشگاهی تحت استرس، به نظر می‌رسد که درمان با داروهای ضدافسردگی یا تقویت محور پاداش موجب تقویت دستگاه ایمنی در مبارزه با سلول‌های سرطانی و عفونت شده باشد.
با این حال مطالعات جدید هر چه بیشتر نشان می‌دهند که کاهش پاسخ جنگ‌وگریز با روش‌های غیردارویی مثل ورزش از جمله ورزش‌های مراقبه‌ای مانند یوگا و تای‌چی، مراقبه (مدیتیشن) و ذهن‌آگاهی (mindfulness) در کاهش اثرات سوء استرس بر فعالیت سیستم ایمنی و تقویت آن هم می‌توانند بسیار موثر باشند.
منبع: خبرگزاری آریا
کلیدواژه: فشار عصبی سلامتی سلول های ایمنی پیام رسان دستگاه ایمنی بیماری ها سیستم ایمنی فشار عصبی تحت تاثیر فوق کلیه سلول ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۰۳۷۳۰۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بیماری‌های مُخِل سلامت کارگران
به گزارش «تابناک»، دکتر حسن اصیلیان مهابادی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه مشاغل گوناگونی در جوامع انسانی وجود دارد، اظهار کرد: بررسی وضعیت مشاغل بیانگر این است که هرکدام از گروه‌های شغلی بنا به ماهیت خود با مشکلات سلامت و ایمنی مواجه هستند.
وی با بیان اینکه سازمان بین‌المللی کار، «سلامت» را در کانون توجه قرار داده، خاطرنشان کرد: به طور قطع، رعایت‌نکردن اصول ایمنی و بهداشت در محیط‌های کار منجر به بروز مشکلات فراوان برای جامعه کارگری میشود که در صنایع مختلف مشغول به فعالیت هستند. براساس آخرین برآوردهای سازمان بین‌المللی کار، سالانه حدود ۳ میلیون کارگر به دلیل حوادث و بیماری‌های ناشی از کار، جان خود را از دست می‌دهند.
استاد گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار دانشگاه تربیت‌مدرس ادامه داد: میزان مرگ و میر کارگران به دلیل حوادث و بیماری‌های ناشی از کار در سال جاری میلادی نسبت به سال ۲۰۱۵ بیش از ۵ درصد افزایش یافته است. بنابر بر گزارش سازمان بین‌المللی کار، بیشترین میزان مرگ‌ومیر کارگران به دلیل حوادث و بیماری‌های ناشی از کار مربوط به بیماری‌های شغلی میشود که معادل ۲.۶ میلیون از ۳ میلیون مرگ‌ومیر سالانه حوادث و بیماری‌های ناشی از کار در دنیا است. همچنین حوادث ناشی از کار که جزو مقوله ایمنی به حساب می‌آید باعث مرگ ۳۳۰ هزار کارگر در هر سال میشود.
بیماری‌هایی که سلامت کارگران را تحت تاثیر قرار می‌دهند
رئیس انجمن بهداشت حرفه‌ای ایران با بیان اینکه برخی از بیماری‌ها تاثیر بیشتری بر سلامت کارگران دارند، اظهار کرد: بیماری‌های قلبی_عروقی، سرطان و بیماری‌های تنفسی جزو مواردی هستند که سلامت کارگران را تحت تاثیر قرار می‌دهند؛ به نحوی که سه‌چهارم مرگ‌ومیرهای ناشی از کار مربوط به این بیماری‌های است.
وی با بیان اینکه «ساخت‌وساز»، «جنگل‌داری»، «کشاورزی» و «ماهیگیری» جزو پرخطرترین مشاغل هستند، افزود: ۶۳ درصد از آسیب‌های شغلی منجر به مرگ برای مشاغل «ساخت‌وساز»، «جنگل‌داری»، «کشاورزی» و «ماهیگیری» است.
وضعیت بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار در ایران
اصیلیان درباره وضعیت بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار کشور اظهار کرد: وضعیت بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار کشور نسبت به روزهای نخست انقلاب از وضعیت خوبی برخوردار است. بررسی وضعیت بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار ایران در مقایسه با برخی از کشورهای منطقه بیانگر این است که این مولفه، شرایط نسبتا خوبی دارد اما در مقایسه با کشورهای پیشرفته، با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد.
لزوم به‌روزرسانی قوانین سلامت محیط کار
وی با بیان اینکه قوانینی در زمینه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار تدوین شده، افزود: اگرچه قوانین حوزه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار کشور طی سال‌های گذشته بهبود یافته، اما با سطح مطلوب فاصله دارد. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نسبت به ابلاغ قوانین سلامت محیط کار اقدام کرده و علاوه بر قوانین ابلاغی وزارت بهداشت، «قانون کار» نیز تدوین شده است. اگرچه قوانین ابلاغی وزارت بهداشت و قانون کار در کشور اجرا میشود اما این قوانین باید به‌روزرسانی شوند.
ضرورت فرهنگ‌سازی در حوزه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار
این استاد دانشگاه با بیان اینکه فرهنگ‌سازی در حوزه بهداشت حرفه‌ای و سلامت کار یک امر ضروری قلمداد میشود، خاطرنشان کرد: به طور قطع، فرهنگ‌سازی سبب بهبود وضعیت بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار میشود. فرهنگ توجه به نکات ایمنی می‌بایست در وهله نخست در میان کارفرمایان جاری شود؛ پس از ساری و جاری شدن فرهنگ‌سازی در میان کارفرمایان، کارگران باید به نکات ایمنی و بهداشتی خود توجه ویژه داشته باشند. فرهنگ‌سازی در زمینه توجه به نکات ایمنی می‌بایست در کانون توجه قرار گیرد و تلاش‌های فراوانی در این راستا باید محقق شود.
اصیلیان گفت: سازمان بین‌المللی کار، موضوع فرهنگ‌سازی توجه به سلامت را با توجه به میزان مرگ‌ومیر بیماری‌های و حوداث ناشی از کار در کانون توجه قرار داده و در این مسیر گام برمی‌دارد. سازمان بین‌المللی کار با توجه به ضرورت و اهمیت بهداشت حرفه‌ای و سلامت کار، ۲۷ آوریل را به عنوان روز جهانی «ایمنی و بهداشت حرفه‌ای» لحاظ کرده و هر ساله شعاری برای این روز تعیین می‌کند. سال گذشته، شعار «محیط کار سالم و ایمن، حق مسلم هر نیروی کار است» را انتخاب کرد.
تاثیر تغییرات اقلیمی بر محیط کار
وی درباره شعار روز جهانی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای نیز به ایسنا اظهار کرد: «تغییرات آب و هوایی» در کانون توجه شعار سال جاری قرار گرفته است. دخل و تصرف و توسعه فعالیت‌های انسانی در کره زمین سبب تغییرات اقلیمی و گرم‌شدن کره زمین شده و سبب بروز سیلاب، طوفان، کولاک و سونامی در نقاط مختلف کره‌زمین شده است. افزایش دمای کره زمین، تغییرات اقلیمی، افزایش اشعه ماورای بنفش خورشید و همچنین افزایش حشرات که عامل بیماری به حساب می‌آیند، می‌تواند برخی از محیط‌های کاری را تحت تاثیر قرار دهد.
رئیس انجمن بهداشت حرفه‌ای ایران ادامه داد: کارگرانی که در مناطق رو باز فعالیت می‌کنند تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار می‌گیرند. موضوع تاثیر تغییرات اقلیمی بر محیط‌های کار در کانون توجه سازمان بین‌المللی کار قرار گرفته است و با توجه به اهمیت این موضوع باید در داخل کشور نیز مهم قلمداد شود. سازمان محیط زیست، وزارتخانه‌های «بهداشت» و «کار» و انجمن بهداشت حرفه‌ای می‌توانند دست به دست یکدیگر دهند و در این زمینه اقداماتی انجام دهند.
وی در پایان گفت: طرح جدید سازمان بین‌المللی کار، محیط کار سالم از سال جاری تا سال ۲۰۳۰ اجرا میشود و برای تحقق این منظور سه هدف در نظر گرفته است. نخستین راهبرد برای تحقق این موضوع، «بهبود چارچوب ایمنی و بهداشت کار» است. همچنین ۲ راهبرد «تقویت هماهنگ، مشارکت و سرمایه‌گذاری در زمینه ایمنی و بهداشت کار» "OSH" و "تقویت OSH" نیز به عنوان دیگر راهبردهای سازمان بین‌المللی کار در زمینه ارتقای سلامت محیط کار به حساب می‌آید. اگر به سه راهبرد سازمان بین‌المللی کار توجه کنیم به حد مطلوبی در زمینه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار نائل می‌آییم.
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت